หมอประจำบ้าน: โรคพยาธิใบไม้ตับ (Opisthorchiasis)

[siritidaphon]

หมอประจำบ้าน: โรคพยาธิใบไม้ตับ (Opisthorchiasis)

โรคพยาธิใบไม้ตับ (Opisthorchiasis) เป็นโรคที่เกิดจากการติดเชื้อปรสิตชนิดหนึ่งชื่อว่า พยาธิใบไม้ตับ (Liver Fluke) โดยในประเทศไทยมักหมายถึงเชื้อ Opisthorchis viverrini ซึ่งเป็นปัญหาทางสาธารณสุขที่สำคัญ โดยเฉพาะในภาคตะวันออกเฉียงเหนือและภาคเหนือ เนื่องจากมีความสัมพันธ์อย่างใกล้ชิดกับการเกิด มะเร็งท่อน้ำดี (Cholangiocarcinoma)


1. สาเหตุและการติดต่อ

สาเหตุหลักของโรคพยาธิใบไม้ตับคือ การรับประทานปลาน้ำจืดที่มีเกล็ดแบบสุก ๆ ดิบ ๆ หรือดิบ ซึ่งมีตัวอ่อนระยะติดต่อของพยาธิ (Metacercariae) ฝังอยู่

วงจรชีวิต:

ไข่พยาธิ: พยาธิตัวแก่ในท่อน้ำดีของคน (โฮสต์สุดท้าย) จะปล่อยไข่ออกมาปนกับอุจจาระ

หอยน้ำจืด: ไข่พยาธิถูกหอยน้ำจืด (โฮสต์ตัวกลางที่ 1) กินเข้าไปและฟักตัวเป็นตัวอ่อน

ปลาเกล็ดน้ำจืด: ตัวอ่อนออกจากหอยและเข้าสู่ปลาเกล็ดน้ำจืด (โฮสต์ตัวกลางที่ 2) เช่น ปลาตะเพียน ปลาซิว ปลาสร้อยนกเขา โดยจะฝังตัวในเนื้อปลาในระยะที่เรียกว่า Metacercariae

การติดเชื้อในคน: เมื่อคนกินปลาดิบหรือสุก ๆ ดิบ ๆ ที่มี Metacercariae ตัวอ่อนจะเดินทางจากกระเพาะอาหารไปยังท่อน้ำดีในตับ และเจริญเติบโตเป็นพยาธิตัวแก่


2. อาการของโรคพยาธิใบไม้ตับ

อาการของโรคพยาธิใบไม้ตับขึ้นอยู่กับจำนวนพยาธิและความเรื้อรังของการติดเชื้อ

ระยะแรก/มีพยาธิจำนวนน้อย
มักจะ ไม่มีอาการ หรือมีอาการเพียงเล็กน้อย

อาการคล้ายอาหารไม่ย่อย เช่น ท้องอืด ท้องเฟ้อ แน่นท้อง เป็นครั้งคราว

รู้สึกร้อนท้อง หรือปวดตื้อ ๆ บริเวณใต้ชายโครงขวา

ระยะเรื้อรัง/มีภาวะแทรกซ้อน
หากปล่อยให้มีการติดเชื้อเรื้อรัง พยาธิจะทำให้เกิดการอักเสบของท่อน้ำดี และนำไปสู่ภาวะแทรกซ้อนที่รุนแรง

อาการท่อน้ำดีอักเสบ/อุดตัน:

ตัวเหลือง ตาเหลือง (ดีซ่าน)

ไข้ต่ำ ๆ หรือไข้สูงร่วมกับหนาวสั่น (จากภาวะท่อน้ำดีอักเสบติดเชื้อแบคทีเรียแทรกซ้อน)

ปวดท้องบริเวณด้านขวาบน หรือใต้ลิ้นปี่

คลำพบตับโตและกดเจ็บ

อาการอื่น ๆ: อ่อนเพลีย เบื่ออาหาร น้ำหนักลด ท้องเสียเรื้อรัง

ภาวะแทรกซ้อนที่สำคัญที่สุด
โรคมะเร็งท่อน้ำดี (Cholangiocarcinoma): เป็นภาวะแทรกซ้อนที่ร้ายแรงที่สุดและเป็นผลจากการที่พยาธิกระตุ้นให้เกิดการอักเสบเรื้อรังในท่อน้ำดี


3. การวินิจฉัยและการรักษา

การวินิจฉัย
การตรวจอุจจาระ: เพื่อหาไข่พยาธิใบไม้ตับ ซึ่งเป็นการวินิจฉัยที่ยืนยันการติดเชื้อ

การตรวจคัดกรองในกลุ่มเสี่ยง: ปัจจุบันมีการพัฒนาวิธีการตรวจคัดกรองด้วยวิธีอื่น ๆ เช่น การตรวจจากปัสสาวะ หรือการทำอัลตราซาวด์ช่องท้องเพื่อดูความผิดปกติของตับและท่อน้ำดีในกลุ่มเสี่ยงมะเร็งท่อน้ำดี


การรักษา
ยาถ่ายพยาธิ: ยาหลักที่ใช้ในการรักษาคือ พราซิควอนเทล (Praziquantel) ซึ่งให้ผลการรักษาที่ดีมาก

การรักษาภาวะแทรกซ้อน: หากมีภาวะท่อน้ำดีอุดตันหรืออักเสบ อาจต้องมีการให้ยาปฏิชีวนะ หรือการผ่าตัดเพื่อแก้ไขภาวะอุดตัน


การป้องกัน

วิธีที่ดีที่สุดคือ การไม่รับประทานปลาน้ำจืดแบบดิบหรือสุก ๆ ดิบ ๆ ควรกินปลาที่ปรุงสุกด้วยความร้อนเท่านั้น และควรขับถ่ายอุจจาระลงในส้วมที่ถูกสุขลักษณะ เพื่อตัดวงจรการแพร่กระจายของพยาธิ